Strona internetowa powstała w ramach projektu „Mecenat Małopolski”, który jest realizowany przy wsparciu finansowym Województwa Małopolskiego.

Projekt zrealizowano przy wsparciu finansowym Województwa Małopolskiego


Dr Tomasz Graff
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie
Wykład wygłoszony 23 października 2013 r.

Profesor Marcin Wadowita (1567-1641), patron wadowickiego Liceum


Marcin Wadowita urodził się prawdopodobnie w 1567 roku w Wadowicach. Miasteczko nad Skawą liczyło wówczas kilkuset mieszkańców. Część z nich zajmowała się rzemiosłem, inni uprawiali rolę, jeszcze inni hodowali bydło. Wadowita w młodości wypasał świnie, jednak nie pochodził z ubogiej rodziny. Jego ojciec Mateusz był miejscowym rajcą, a wśród elit sprawujących władzę w mieście, widzimy także innych krewnych Marcina. Wójt żywiecki podaje, że pewnego dnia wilk porwał wieprza ze stada, które miał pod swoją opieką młody Wadowita i dlatego chłopiec bojąc się gniewu ojca udał się do Krakowa na naukę. Sam Wadowita, będąc już sławnym akademikiem miał mawiać: „Gdyby nie ta świnia, nie byłby Wadowita uczonym”. Kilka wieków później niejaki Tarkota podsumował z kolei tę opowiastkę następująco: „z przyczyny świni wszedł Wadowita do uczonej gminy”. W świetle najnowszych badań historia ta wydaje się jednak miało wiarygodna. Wszystko wskazuje bowiem na to, że karierę młodego wadowiczanina od początku wspierała rodzina i władze miasta. Decyzjom rady miejskiej Wadowita otrzymał nawet dochody z altarii (niższego beneficjum) przy kościele farnym w Wadowicach. Po przybyciu do Krakowa chłopiec znalazł opiekę u krakowskich franciszkanów, a w 1583 roku wpisał się w poczet studentów Uniwersytetu Krakowskiego. Studia w tamtym czasie wymagały doskonałej znajomości łaciny. Niejednokrotnie młodzi żacy musieli uczyć się na pamięć obszernych fragmentów dzieł Arystotelesa i innych starożytnych autorytetów. Tylko nieliczni osiągali stopień magistra. Zazwyczaj udawało się to co piątemu studentowi. W 1590 roku Marcin uzyskał upragnione magisterium i od tej pory bez reszty poświęcił się sprawom nauki. Jego kariera akademicka była błyskotliwa. Piastował urząd Dziekana Wydziału Filozoficznego, następnie Dziekana Wydziału Teologicznego i wicekanclerza Akademii. Rektorem jednak nigdy nie był. Poczet rektorów Akademii Krakowskiej jest znany badaczom od lat, nie ma więc mowy o pomyłce. Niestety, ta nieprawdziwa informacja jest jednak często powielana przez wadowickich historyków, wprowadzając tym samym niepotrzebne zamieszanie do biografii słynnego wadowiczanina.

Tym niemniej z pewnością możemy podkreślić, że Wadowita był pierwszym mieszkańcem Wadowic, który zrobił karierę nie tylko w Polsce, ale także poza jej granicami. Doktorat uzyskał w Rzymie u jezuitów, a jego błyskotliwość podziwiał sam Ojciec Święty Klemens VIII. Papież miał ponoć stwierdzić: „U Wadowity wiedza anielska, głos diabelski, a zwyczaje chłopskie”. Z kolei w 1608 roku z uwagą przysłuchiwał się dyspucie z udziałem Wadowity przyszły król Władysław Waza. Wadowita pozostawił po sobie 10 dzieł drukowanych. Były to (tłum. Ks. Grzegorza Babiarza, Pisma teologiczne Marcina Wadowity (1567-1641), w: Wadowice, Siedem wieków historii, red. T. Graff, Kraków 2009, ss. 94-96):

  1. Quaestio de Incarnatione a Martino Campio Vadovio, Theologo ordinario publice in Alma Academia Cracoviensi, die 11 Decembris ad disputandum proposita... Cracoviae Anno Domini MDCIII /1603 (Zagadnienie o tajemnicy Bożego Wcielenia podane do publicznej dysputy w dniu 11 grudnia w Akademii Krakowskiej przez Marcina Kępę Wadowitę, zwyczajnego teologa, w Krakowie Roku Pańskiego 1603.).
  2. Quaestio de Christi merito a … publice in Alma Academia Cracoviensi, die 1 Aprilis ad disputandum proposita..., Cracoviae, In Officina Jacobi Sibeneycher, Anno Domini MDCIV (1604). (Kwestia o zasłudze Chrystusa, podana do publicznej dysputy na Akademii Krakowskiej w dniu 1 kwietnia, Kraków, drukarnia Jakóba Sibeneychera, Roku Pańskiego 1604).
  3. Quaestio de Divina voluntate et radice continentiae a ... publice in alma Academia Cracoviensi die... Julii ad disputandum proposita..., Cracoviae apud Viduam Jacobi Sibeneycher, A. D. 1608. (Zagadnienie o woli Bożej i o podstawie powściągliwości, przedstawione do publicznej dysputy przez Marcina Kępę Wadowitę, zwyczajnego profesora teologii, Drukarnia Wdowy Jakóba Sibeneychera, Kraków 1608).
  4. Quaestio de hypostasi aeternae felicitatis primoque medio salutis, interno actu fidei a ... publice in alma Academia Cracoviensi ad disputandum proposita. Pro loco inter doctores S. Th. asseguendo. Chronosticon doctorum guando Vadovius ornat (1616). (Kwestia o fundamencie wiecznej szczęśliwości i pierwszym środku zbawienia jakim jest wewnętrzny akt wiary, przedstawiona do publiczne dysputy przez Marcina Kępę Wadowitę, na Akademii Krakowskiej. Odbyła się na Wydziale Teologicznym. Dołączono do druku wykaz doktorów z czasów Wadowity (1616). Na odwrocie adnotacja: Disputabitur In lectorio theologorum z dopiskiem 16 martii - dysputa odbywała się w zakładzie teologów z dopiskiem 16 marca 1616 r., poprawiono na 1617).
  5. Quaestio de merito Christi... Cracoviae 1620. (Zagadnienie o zasłudze Chrystusa..., Kraków 1620).
  6. Disputatio de evidentia misterii. Cracoviae 1622. (Dysputa o oczywistości tajemnicy, Kraków 1622).
  7. Quaestio de divinissimo Ss. Eucharistiae Sacramento..., Cracoviae 1626. (Zagadnienie o Najświętszym Boskim Sakramencie Eucharystii, Kraków 1626).
  8. Quaestio de invenienda, cognoscenda et discernenda vera Christi in terries Ecclesia a... Martino Campio Vadovio s. Theologiae doctore ac professore, nec non in alma Universitate Crac. procancelario et ad s. Florianum praeposito ..., Anno 1636 mense Januario, die hora 15, in lectorio DD. Theologorum. (Problem - zagadnienie o znalezieniu, poznaniu i rozróżnieniu na ziemi prawdziwego Kościoła Chrystusowego, podane do publicznej dysputy na Akademii Krakowskiej przez Marcina Kępę Wadowitę, doktora i profesora teologii, wicekanclerza uczelni i prepozyta kolegiaty św. Floriana, w roku 1636 w miesiącu styczniu dnia 15 w zakładzie teologów).
  9. Quaestio de visione beata ... proponenda ad" disputandum ab..., Cracoviae 1638 ex Officina Typogr. Francisci Caesarii. (Zagadnienie o uszczęśliwiającej wizji świętych w niebie, podane do publicznej dysputy na Akademii Krakowskiej przez Marcina Kępę Wadowitę..., Kraków 1638, Drukarnia Franciszka Cezarego).
  10. Questio theologica de merito bonorum iusti operum ab… Martino Campio Vadovio s. Florianum praeposito, Almae Universitatis Cracviensis Vicecancellario, Sacrae Theologiae Facultatis Decano … Anno Domini, 1638, mensis Decembris, die 13 hora 15, in lectorio DD. Theologorum. (O zasłudze dobrych przez czyny sprawiedliwe, podane do publicznej dysputy przez przez Marcina Kępę Wadowitę, prepozyta kolegiaty św. Floriana, wicekanclerza Uniwersytetu Krakowskiego, dziekana wydziału teologicznego, roku 1636 miesiąca grudnia dnia 13 w zakładzie teologów).

Wiadomo też, że przynajmniej 20 drukowanych traktatów z XVII wieku wymienia Marcina Wadowitę jako kierownika dysput akademickich. Do innych zasług na polu nauki należy ponadto dodać komentarz, jaki nasz akademik wygłosił analizując na swoich wykładach dzieła siedmiogrodzkiego reformatora Jana Hontera. W życiu prywatnym Wadowita zachowywał się nierazz rubasznie i z humorem. Potrafił wieść spory z innymi akademikami, jak również krzyknąć do jezuity: „Ustąp jezuita, tu siądzie Wadowita!”. Miał dystans do zajmowanego przez siebie stanowiska zauważając, że składane mu wyrazy szacunku, to nie jego zasługa, ale stroju, który ma na sobie: „Dzięki panie aksamicie – dla Ciebie część – nie Wadowicie”. Profesor był ponadto miłosiernym człowiekiem. Mimo sporów jakie wiódł z protestantami w 1598 roku wybawił od niechybnej śmierci z rąk krakowskich studentów ariańskiego teologa Fausta Socyna. Wstawiał się także za kalwińskimi złotnikami. Całe życie utrzymywał kontakt z rodzinnym miastem. Umierając 27 lub 28 stycznia 1641 roku pozostawił testament, w którym zapisał m.in. borkarnę, czyli stypendium dla młodzieży wadowickiej, a także uposażył miejscową szkołę i szpital. Jak mówi tradycja Wadowita, był powszechnie kochany, a po jego śmierci ponoć cały Kraków wyległ na ulice, chcąc pożegnać tak znakomitego uczonego i Polaka. Najstarsze jego portrety, pochodzące jeszcze z XVII wieku można oglądać w auli Collegium Maius UJ i w krużgankach klasztoru karmelitów „Na Piasku” w Krakowie.


Bibliografia:

Słownik Polskich Teologów Katolickich, IV, Wwa 1983 374-376; G. Babiarz, Pisma teologiczne Marcina Wadowity [w:] Wadowice – siedem wieków historii, red. T. Graff, Kr 2009 91-102; T. Graff; Marcin Wadowita - wybawca arianina Fausta Socyna: portret miłosiernego profesora  w dobie srebrnego wieku [w:] Miłosierdzie – teoria i praktyka życiowa, red. P. Nowakowski, W. Szymborski, Kr 2009 281-295; Idem, Intelektualiści w otoczeniu Marcina Wadowity, [w:] Wadowice – siedem wieków historii, Kr 2009 67-90; Idem, Wadowiczanie w Krakowie. Kariera akademicka i kościelna Marcina Wadowity i jego poprzedników, „Analecta Cracoviensia”, 43(2011) 85-97; Idem, O zapomnianym wadowiczaninie, nieznanym portrecie Marcina Wadowity i wadowickim pochówku księżniczki piastowskiej, „Wadoviana”, 14 (2011) 189-201; Idem, Professor Marcin Wadowita (1567-1641), an Example of a Brilliant Academic Career in Old Kraków „Mesto a dejiny”, R.1, cz.1-2 (2012)  79-89; Marcin Wadowita (1567-1641). In Universitate Collegii Maioris Proffessor, Wadowice 2001; Nowożytne portrety profesorów Akademii Krakowskiej w zbiorach Collegium Maius, red. A. Jasińska, Kr 2010 150-158; A. Strojny, Portret Marcina Wadowity (ok. 1567-1641). Przyczynek do biografii profesora, „Wadoviana”,  2 (1998) 21-30; B. J. Wanat, Marcin (Campius) Wadowita (1567-1541), [w:] Złota Księga Papieskiej Akademii Teologicznej, red. S. Piech, Kr 2000 250-254; Idem, Marcin Wadowita (1567-1641), „Wadoviana”,  5 (2000) 92-99.


Strona internetowa powstała w ramach projektu "Mecenat Małopolski", który jest realizowany przy wsparciu finansowym Województwa Małopolskiego. Wszystkie prawa zastrzeżone.